Nacionalni park Šar planina

Nacionalni Park Šara - Planina Šara

Markantna i gorostasna Šar-planina /Scardus/ se prostire duž granice Srbije sa Makedonijom, na krajnjem jugu Srbije, od Lepenca na istoku do albanske granice na zapadu, od izvora Vardara na

jugu do Prizrenske Bistrice na severu. Zahvaljujući više od 1500 vaskularnih biljnih vrsta, od kojih su 20 % endemske i reliktne biljke Balkana, planina Šara predstavlja jedno oa najznačajnijih zaštićenih područja centralnog Balkana. Šar-planina je jedan od 5 Nacionalnih Parkova Srbije, oštro morfološki ograničena nisko spuštenom Prizrensko-Metohijskom, Kosovskom i Pološkom kotlinom. 39000 ha strmih severnih padina glavnog grebena Šare i njenih metohijskih ogranaka planina Ošljaka, Ostrovice i Kodža Balkana, proglašeno je za Nacionalni park Šara u privremenim granicama. Šar-planina se proteže između južnog dela kosovskog basena, planina Crnoljeve i Crne Gore /Skopska Crna Gora i Karadag Kumanovo-Preševo/, Tetova /Gornji Polog i Donji Polog/ i metohijsko-prizrenskog basena, planine Korab /2764 metara/, Koritnika i regiona Ljume u severistočnoj Albaniji. Šar-planina čini početak posebnog masiva Dinarskih Alpa, poznatih kao Šarsko-Pindski planinski sistem.

Planina Nerodimka se nalazi samo par kilometara severno od Šare, odvojena Sirinićkom dolinom-župom. Planina Nerodimka predstavlja prirodni nastavak planinskih grebena Šar Planine i Jezerske Planine. Na planini Nerodimki izvire reka Nerodimka, čija bifurkacija predstavlja jedini primer ove jedinstvene prirodne pojave u Evropi, buduci da njeni rečni tokovi otiču u dva mora - Crno more i Egejsko more. Nerodimlje, sa palatom iz 6. veka je bilo centar srpske srednjovekovne župe u kome se nalaze sela Gornje i Donje Nerodimlje i brojni spomenici kulture od izuzetnog značaja, kao i ostaci utvrđenog grada Petriča. U 14. veku četiri srpske kraljevske rezidencije - Nerodimlja /ili Porodimlja/, Pauni, Svrčin i Štimlja su bile grupisane u podnožju Šar planine, uz obalu i na ostrvu Svrčinskog jezera koje je nekada prekrivalo juzni deo Kosova. Srpski kraljevski dvor Pauni, čije se mesto pominje u 11. veku, se nalazio na obali Svrčinskog jezera, nekoliko kilometara severno od Nerodimlja, oko 7 km zapadno od tvrdave Petrič. Posle detaljnih istraživanja i valorizacije područja Šar-planine, stručnjaci predlažu proširenje granica Nacionalnog Parka Šara na oko 70000 ha, ovog jedinstvenog centralnobalkanskog masiva u Srbiji i Makedoniji.

Glavni greben planine Šare, dug 95 km, sadrži visoke površi i bočne grebene, raščlanjene brojnim divljim vodotocima i župama : Sirinićka, Sredačka, Opolje i Gora. Zupe Šar planine Gora, Opolje, Sredska i Sirinić su nazvane autohtonim slovenskim imenima i obiluju brojnim ostacima ljudskog zivota od neolita, antike do srednjeg veka, ali su nazalost, arheološki nedovoljno istraženi.
Šar-planina obuhvata preko 100 vrhova visine iznad 2000 metara, od čega 30 vrhova prelazi 2500 metara. Najviši vrh Šare - Peskovi, visok 2651 metara je odličan primer kraškog planinskog reljefa. Nacionalni Park Šaru odlikuju izvanredne prirodne lepote i preko 200 vrsta ptica, među kojima su orao bradan, sivi sup, sivi orao i jarebica. Greben planine Šare i Šara Nacionalni Park je poznat po leptirima izuzetne lepote, kojih ima 147 vrsta, a čitavo područje je prekriveno veličanstvenim kaćunom-šafranom /Crocus sativus/, čije prisustvo potvrdjuje besprekornu čistoću netaknute prirode. Postoji mnogo zanimljivih sisara u Nacionalnom Parku Šara, kao sto su vidra, dinarski poljski vuk, Balkanski ris (Lynx lynx balcanicus), divokoza i medved.

Na makedonskoj strani planinskog masiva Šare dominira Titov vrh (2747 m), a na srpskoj strani Bistra (2661 m). Sa više od 100 cirkova, konzerviranim tragovima kretanja leda i njegovog otapanja tipski oblikovanim valovima, očuvanim bedemima džinovskih morena u dolinama, brojnim ledničkim jezerima /27 ledničkih jezera poznatih kao "Šarske oči"/ i raznovrsnim mikro oblicima ledničkog reljefa, Šar-planina predstavlja pravi muzej ledničkog reljefa pod otvorenim nebom. Jedno od najlepsih ledničkih jezera Šar-planine je Ledničko ili Strbačko jezero, nazvano po reci koja ističe iz njega i teče kroz obliznje Strpce. Sudar mediteranskih i kontinentalnih uticaja duž visokog šarskog planinskog bedema uticao je na pojavu različitih mikroklimatskih varijanti. Dok se u podnožju Šar planine, duž dolina Prizrenske Bistrice i Lapenca, oseća topli dah mediterana, na najvišim vrhovima vlada surova periglacijalna klima. Geološka, morfološka i klimatska raznovrsnost Šar-planine, vodom najbogatije balkanske planine, čiji potoci otiču u tri morska sliva, uticala je i na neprocenjivo bogatstvo njenog biljnog i životinjskog sveta /oko 2000 vrsta vaskularne flore i brojni tercijarni relikti i endemorelikti, preko 200 vrsta ptica i 147 vrsta leptira/. Šar-planina je najpoznatija po ovdašnjoj psećoj rasi Šar-planinca, psa ovčara, čuvenog po svojoj hrabrosti, snazi i izdržljivosti. Citavo područje Šar-planine je pokriveno veličanstvenim modro-ljubičastim šafranom/kaćunom, što je obeležje idealno čistog prirodnog okruženja i besprekorno očuvanog područja. Poljoprivreda /stočarstvo/ je najzastupljeniji vid zanimanja kojim se bavi stanovništvo Šar-planine.

Kulturno-istorijsko nasleđe Nacionalnog parka Šar-planina se odlikuje velikim bogatstvom, raznovrsnošću i posebnim značajem za srpski identitet i istoriju. Pored srednjevekovnih utvrđenja, naselja i mostova, posebnu dragocenost predstavljaju 34 srednjevekovne crkve i manastiri, poput isposnice i manastira Svetog Petra Koriškog iz 13 veka ili manastira Svetih Arhangela iz 15. veka, u kanjonu Prizrenske Bistrice, nadomak Prizrena - srednjovekovne srpske prestonice u podnožju "carske planine". Visoko vrednovano prirodno i kulturno nasleđe koje baštini Nacionalni park Šara - planina svrstava ovo područje u predloge za međunarodnu zaštitu upućene organizaciji UNESCO (za program Svetske prirodne i kulturne baštine i Čovek i biosfera). Očuvanje ovih vrednosti postaje posebno značajno u vremenu nakon agresije NATO i konflikata na Kosovu, koji su izvor višestrukog rizika, te stoga pojačanog stručnog i naučnog interesovanja jugoslovenskih i stranih eksperata za područje Šar-planine. U okviru projekta Zavoda za zaštitu prirode Srbije i ustanove za zaštitu prirode u Republici Makedoniji, područje Nacionalnog parka Šar planina posmatra se kao budući zajednički Nacionalni park. Granice sadašnjeg Nacionalnog parka Šare u Srbiji se protežu duž opština Štrpce, Gora, Kačanik, Prizren i Suva Reka. Prokletije i Šar-planina su predlozene za Balkanski Mirovni Projekat, koji obuhvata prirodno područje planinskih venaca i vrhova visine do 2693 metara, kao što su Jezerce u Albaniji, Đeravica na Kosovu i Metohiji, visine 2656 metara i Karanfil, visine 2480 metara, na granici sa Crnom Gorom. 

Ski centar Brezovica, poznati zimski turistički centar na severozapadnoj strani planine Šare (opština Štrpce) jedinstven je sportsko rekreativni kompleks na nadmorskoj visini od 900 do 2.500 metara, gde se sneg zadržava i do 280 dana... Ski centar Brezovica je oko 60 km od Prištine i isto toliko od aerodroma u Skoplju, od Soluna 303 km, od Sofije (preko Niša) oko 355 km, a od Beograda 400 km. Svojom izrazito alpskom prirodom i visokoplaniskim ambijentom, neposredna okolina Brezovice podseća na najpoznatije evropske turističke centre. Ski centar Brezovicu smatraju za centar koji ima najbolje, najduže i najviše skijaške staze i terene u Evropi. Brezovicu odlikuju stoletne šume, raskošne livade i beskrajni pašnjaci bogati planinskim cvećem, lekovitim biljem i retkim vrstama divljači. Relativno visoke količine padavina i vododržljive stene uslovljavaju pojavu guste rečne mreže i bogatstvo izvora i površinskih voda. Veliki broj izvora i potočića sa hladnom i bistrom vodom omogucavaju poseban kolorit Brezovice. Povoljni klimatski uslovi predstavljaju idealnu sredinu za zimski, sportski i rekreativni turizam, tako da posetilaca ima tokom cele godine. Prostrane skijaške terene Inex ski centra Brezovica čini sistem od 5 žicara i 5 ski-liftova, koji međusobno povezuju 16 km skijaških staza, prosečne dužine od po 3.000 metara. Na brezovičkim FIS stazama za slalom, veleslalom, spust i "super G" istovremeno se može skijati 50.000 skijaša. Struktura snega je takva da su skijaške staze veoma brze ali i sigurne. Brojna uspešno održana takmičenja državnog i međunarodnog ranga uvrstili su Inex ski centar Brezovica u medjunarodne takmičarske centre. Mnogobrojne sportske ekipe obavljaju i svoje letnje pripreme u idealnim visinskim uslovima Ski centra Brezovica, jer se niži delovi odlikuju pravom župskom klimom, sa prijatnom dnevnom toplinom i svežim noćima.